Sáng sớm, ánh nắng nhè nhẹ xuyên qua màn sương mỏng, phủ lên con đường làng dẫn đến ủy ban xã một lớp vàng dịu. Tôi bế con gái trên tay, cái đầu nhỏ xíu của con nép vào ngực tôi, đôi mắt trong veo khẽ chớp. Hôm nay là ngày đi đăng ký khai sinh cho con, một cột mốc tôi đã mong chờ từ khi bé chào đời. Chồng tôi, Nam, đi công tác xa, nên chỉ có tôi và mẹ chồng, bà Hiền, cùng nhau đến ủy ban. Tôi đã chuẩn bị sẵn mọi giấy tờ, cả một cái tên tôi ấp ủ cho con: Minh Anh, cái tên vừa dịu dàng vừa mang ý nghĩa về ánh sáng và sự thông minh. Nhưng tôi không ngờ rằng, ngày hôm ấy sẽ mở ra một câu chuyện mà tôi chẳng thể nào quên.
Bà Hiền, dáng người nhỏ nhắn nhưng cương nghị, bước đi phía trước, tay chống gậy, ánh mắt sắc bén như muốn xuyên thấu mọi thứ. Từ khi tôi về làm dâu, bà luôn là người quyết định mọi chuyện trong nhà, từ món ăn trên bàn đến cách tôi chăm con. Tôi không muốn đối đầu, chỉ mong giữ hòa khí. Nhưng khi bước vào phòng đăng ký, bà đột nhiên dừng lại, quay sang tôi, giọng đanh thép: “Tên cháu phải là Bới. Tên xấu dễ nuôi, tránh ma quỷ.”
Tôi sững người, tưởng mình nghe nhầm. “Bới” ư? Cái tên nghe như một trò đùa, như thể gọi một đứa trẻ đi nhặt rác. Tôi cố giữ bình tĩnh, mỉm cười nhẹ: “Mẹ, con đã chọn tên Minh Anh rồi. Tên này hợp với con, lại có ý nghĩa đẹp.” Nhưng bà Hiền lắc đầu, đôi mắt ánh lên sự cương quyết. “Không được. Tên đẹp là để ma quỷ chú ý. Bới mới tốt, mới chắc chắn cháu khỏe mạnh.”
Cuộc tranh cãi kéo dài ngay giữa căn phòng nhỏ của ủy ban, nơi mùi giấy cũ và tiếng quạt trần kêu cọt kẹt làm không khí càng thêm ngột ngạt. Tôi cố giải thích, rằng thời nay chẳng ai đặt tên con như vậy nữa, rằng cái tên sẽ theo con suốt đời, ảnh hưởng đến tương lai. Nhưng bà Hiền không nghe. Bà đột nhiên ôm ngực, lảo đảo, rồi ngã xuống ghế, mắt nhắm nghiền, miệng ú ớ như sắp ngất. Cán bộ xã hoảng hốt, chạy lại đỡ bà, còn tôi đứng đó, tim đập thình thịch, không biết là thật hay giả.
“Chị ơi, làm sao đây?” Cán bộ nhìn tôi, giọng lo lắng. “Bà cụ bảo tên Bới, chị thấy sao?” Tôi muốn hét lên rằng không, rằng tôi không thể để con mình mang cái tên ấy. Nhưng ánh mắt bà Hiền, dù đang “ngất”, vẫn khẽ hé mở, như đang chờ phản ứng của tôi. Tôi biết, nếu tôi cãi tiếp, bà sẽ làm lớn chuyện, và cả làng sẽ biết tôi là đứa con dâu bất hiếu. Tôi cắn môi, gật đầu, giọng nghẹn lại: “Thì… đặt tên Bới vậy.”
Giấy khai sinh được điền, chữ “Bới” nằm chỏng chơ trên tờ giấy trắng, như một vết mực không thể xóa. Tôi bế con rời ủy ban, lòng nặng trĩu. Nhưng trong đầu tôi, một quyết tâm lóe lên. Tôi sẽ không để con mình mang cái tên ấy. Tôi sẽ tìm cách thay đổi, dù phải làm trong bí mật.
Trở về nhà, tôi cố giữ vẻ bình thường. Bà Hiền, như chưa từng “ngất”, lại tất bật nấu nướng, miệng lẩm bẩm về việc đặt tên đúng phong tục. Tôi ôm bé An, nhìn đôi mắt con, tự nhủ rằng tôi phải làm gì đó. Nam gọi điện về tối hôm ấy, tôi kể hết mọi chuyện. Anh thở dài qua điện thoại: “Em à, mẹ anh cố chấp, nhưng bà chỉ muốn tốt cho con. Thôi, cứ để vậy, tên gọi ở nhà thôi, lớn lên mình đổi sau.”
Nhưng tôi không thể chờ. Cái tên “Bới” như một cái gai trong lòng tôi, mỗi lần nghe bà Hiền gọi con như thế, tôi lại thấy tim mình thắt lại. Tôi bắt đầu tìm hiểu quy trình đổi tên. Một người bạn làm luật sư nói với tôi rằng, theo luật, tôi có thể yêu cầu sửa đổi giấy khai sinh nếu có lý do chính đáng, nhưng cần chữ ký của cả hai vợ chồng, hoặc ít nhất là người giám hộ. Nam thì đang ở xa, và tôi biết anh sẽ không đồng ý, vì anh luôn tránh đối đầu với mẹ. Tôi cần một kế hoạch khác.
Một buổi chiều, khi bà Hiền đi chợ, tôi lặng lẽ lục tìm giấy khai sinh trong tủ của bà. Bà cẩn thận đến mức giữ bản gốc, chỉ đưa tôi bản sao. Tôi chụp ảnh tờ giấy, rồi liên lạc với một người quen ở ủy ban xã, chị Hoa, người từng học cùng tôi thời phổ thông. Chị Hoa đồng ý giúp, nhưng cảnh báo: “Lan, việc này không đơn giản. Nếu mẹ chồng em biết, sẽ rắc rối to.”
Tôi biết, nhưng tôi không thể dừng lại. Tôi chuẩn bị một bộ hồ sơ giả, lấy lý do “sai sót hành chính” để yêu cầu đổi tên từ “Bới” thành “Minh Anh”. Tôi giả chữ ký của Nam, điều mà tôi chưa từng nghĩ mình sẽ làm. Tim tôi đập thình thịch khi nộp hồ sơ, nhưng chị Hoa, với sự thông cảm, đã xử lý nhanh chóng. Một tuần sau, tôi nhận được giấy khai sinh mới, với cái tên “Minh Anh” lấp lánh trên đó. Tôi ôm chặt con, nước mắt lăn dài. “Con à, mẹ làm được rồi.”
Nhưng niềm vui ấy không kéo dài. Một buổi tối, khi tôi đang ru bé Minh Anh ngủ, bà Hiền bước vào phòng, tay cầm tờ giấy khai sinh cũ. Mặt bà tái đi, ánh mắt sắc như dao. “Lan, con làm gì sau lưng mẹ?” Giọng bà run run, không phải vì giận, mà vì một nỗi đau tôi chưa từng thấy. Tôi chết lặng, không ngờ bà phát hiện nhanh như vậy.
Bà ngồi xuống, kể tôi nghe câu chuyện mà tôi chưa từng biết. “Bới” không chỉ là cái tên xấu để “dễ nuôi”. Đó là tên người chị gái của bà, người đã mất khi còn nhỏ vì bệnh tật. Bà Hiền tin rằng đặt tên cháu là Bới sẽ như một lời cầu nguyện, để linh hồn chị gái che chở cho con tôi. Tôi ngồi đó, lòng rối bời. Hóa ra, đằng sau sự cố chấp của bà là một câu chuyện đầy tình cảm và nỗi đau.
Tôi xin lỗi bà, nhưng cũng thẳng thắn nói rằng tôi không muốn con mình mang cái tên ấy. “Mẹ, con hiểu tâm ý của mẹ, nhưng con muốn Minh Anh có một cái tên đẹp, để con tự tin bước vào đời.” Bà Hiền im lặng, rồi gật đầu, ánh mắt bà dịu lại, nhưng vẫn thoáng buồn.
Mọi chuyện tưởng chừng đã ổn, nhưng một bất ngờ khác đến khi Nam trở về. Anh không chỉ biết chuyện tôi đổi tên, mà còn phát hiện ra một bí mật lớn hơn. Trong lúc kiểm tra giấy tờ, anh tìm thấy một lá thư cũ trong tủ của bà Hiền, viết bằng nét chữ run run. Lá thư là của người chị gái đã mất của bà, viết trước khi qua đời, dặn dò bà Hiền rằng nếu có con cháu, hãy đặt tên “Bới” để giữ ký ức về cô. Nhưng điều khiến Nam sững sờ là một chi tiết khác trong thư: chị gái bà Hiền từng có một đứa con, nhưng đã bị gia đình ép bỏ đi vì lúc đó bà còn quá trẻ. Đứa trẻ ấy, theo lá thư, được gửi cho một gia đình ở làng bên.
Nam kể tôi nghe, giọng anh nghẹn ngào. “Lan, anh nghĩ mẹ đang cố bù đắp cho chị gái bà, nhưng bà không dám nói. Có lẽ bà thấy Minh Anh là cơ hội để chuộc lỗi.” Tôi bàng hoàng, không ngờ đằng sau cái tên “Bới” là một câu chuyện đau lòng đến vậy.
Tôi quyết định làm một việc cuối cùng. Tôi tìm đến làng bên, nơi đứa trẻ trong lá thư từng được gửi đến. Sau nhiều ngày hỏi thăm, tôi tìm được một người phụ nữ lớn tuổi, bà Nga, người được cho là đã nhận nuôi đứa trẻ ấy. Bà Nga kể rằng đứa trẻ, một bé gái, đã được nuôi lớn, nhưng sau đó chuyển đi thành phố và mất liên lạc. Tôi không thể tìm thêm được gì, nhưng tôi để lại cho bà Nga một lá thư, viết thay cho mẹ chồng, xin lỗi về những gì gia đình đã làm, và hy vọng một ngày nào đó, câu chuyện có thể được nối lại.
Đêm ấy, tôi ngồi bên Minh Anh, nhìn con ngủ say, lòng nhẹ nhõm nhưng cũng đầy trăn trở. Tôi kể cho Nam nghe mọi chuyện, và chúng tôi quyết định sẽ nói với bà Hiền sự thật. Sáng hôm sau, khi ánh nắng lại phủ vàng con đường làng, tôi và Nam nắm tay nhau, bế Minh Anh đến trước mặt bà. “Mẹ, con xin lỗi vì đã tự ý đổi tên. Nhưng con hứa, con sẽ dạy Minh Anh về những giá trị mà mẹ trân trọng, về ký ức của bà và chị gái.”
Bà Hiền nhìn chúng tôi, rồi nhìn Minh Anh, nước mắt lăn dài trên gò má nhăn nheo. Bà ôm lấy con bé, thì thầm: “Minh Anh cũng được. Miễn là cháu khỏe mạnh.” Tôi nhận ra, trong khoảnh khắc ấy, chúng tôi đã tìm thấy sự thấu hiểu, dù muộn màng.
Nhưng điều bất ngờ nhất đến vào một buổi chiều vài tháng sau, khi một người phụ nữ lạ xuất hiện trước cổng nhà. Cô ấy tự giới thiệu là cháu gái của bà Nga, và trong tay cô là lá thư tôi để lại. “Tôi là con gái của người được bà nội chị nuôi,” cô nói, giọng run run. “Tôi đến để cảm ơn, và để nói rằng tôi không trách ai cả.”
Tôi đứng đó, nhìn người phụ nữ ấy, và nhận ra rằng cái tên “Bới” không chỉ là một ký ức đau buồn, mà còn là một sợi dây nối liền quá khứ và hiện tại, giữa những vết thương và sự tha thứ. Minh Anh, cô bé với đôi mắt trong veo, sẽ lớn lên trong một gia đình không chỉ có tình yêu, mà còn có những câu chuyện về lòng trắc ẩn, về những bí mật được hé lộ, và về những cái tên mang theo cả một đời người.
