Ở cuối con đường mòn dẫn vào làng Hạ, có một căn nhà gỗ cũ kỹ, nơi ông lão Tâm sống cô độc suốt gần hai mươi năm. Dân làng chẳng biết nhiều về ông, chỉ thấy ông lặng lẽ, ít nói, ngày ngày ra vườn chăm cây, tối về thắp đèn dầu đọc sách. Ông Tâm không thân thiết với ai, nhưng cũng chẳng gây thù chuốc oán. Mỗi khi có người hỏi về quá khứ, ông chỉ cười nhạt, bảo: “Chuyện xưa rồi, nhắc làm gì.”
Một buổi sáng đầu đông, khói không còn bay lên từ ống khói nhà ông. Chú Ba, người đưa thư, thấy lạ, gõ cửa nhưng không ai trả lời. Dân làng xúm lại, phá cửa vào thì phát hiện ông Tâm đã qua đời trên chiếc giường cũ, đôi mắt nhắm nghiền như đang ngủ. Cả làng thương ông, dù chẳng ai thực sự hiểu ông. Họ cùng nhau lo hậu sự, chôn cất ông tử tế dưới tán cây bàng cuối làng.
Khi dọn dẹp căn nhà để lại, bà Hai, người hàng xóm tốt bụng, phát hiện một chiếc hộp sắt han gỉ dưới gầm giường. Tò mò, bà mở ra thì thấy một xấp giấy tờ cũ, vài tấm ảnh phai màu và một lá thư viết tay. Dân làng xôn xao, gọi chú Ba – người từng làm thư ký xã – đến xem. Chú Ba đeo kính, lật từng tờ giấy, rồi bỗng tái mặt.
Hóa ra, ông Tâm không phải người bình thường. Giấy tờ cho thấy ông từng là một thám tử lừng danh ở Sài Gòn trước năm 1975, với tên thật là Nguyễn Văn Hùng. Ông từng phá hàng loạt vụ án lớn, từ trộm cắp đến giết người, khiến giới tội phạm khiếp sợ. Nhưng điều khiến cả làng sững sờ là một tờ báo cũ, với dòng tít lớn: “Thám tử Hùng mất tích sau vụ án viên ngọc Vĩnh Thụy.”
Vụ án ấy, theo tờ báo, liên quan đến một viên ngọc quý giá bị đánh cắp từ một gia đình quyền quý. Ông Hùng là người cuối cùng điều tra vụ này trước khi biến mất không dấu vết. Có tin đồn ông bị băng đảng trả thù, nhưng cũng có người nói ông đã lấy viên ngọc và trốn đi. Dân làng bắt đầu xì xào: “Liệu ông Tâm có thực sự là thám tử Hùng? Viên ngọc đó giờ ở đâu?”
Chú Ba đọc tiếp lá thư trong hộp. Thư viết bằng mực xanh, nét chữ run rẩy: “Tôi không lấy viên ngọc. Tôi chỉ muốn bảo vệ nó. Nhưng cái giá phải trả là cả cuộc đời tôi.” Lá thư kể rằng ông Hùng, sau khi phá vụ án, phát hiện viên ngọc bị một thế lực lớn đứng sau thao túng. Để bảo vệ viên ngọc và chính mình, ông giả chết, đổi tên thành Tâm, trốn về làng Hạ sống ẩn dật. Viên ngọc, theo thư, được giấu ở “nơi mà ánh sáng không chạm tới.”
Cả làng bắt đầu lục soát căn nhà, tìm kiếm dấu vết của viên ngọc. Họ lật tung từng viên gạch, moi cả vườn rau, nhưng chẳng thấy gì. Chỉ đến khi cậu Tí, đứa trẻ nghịch ngợm trong làng, chui xuống gầm giường để tìm đồng xu rơi, mới phát hiện một viên đá lấp lánh giấu trong khe gỗ. Cậu reo lên, cầm viên ngọc đưa cho chú Ba. Đúng là viên ngọc Vĩnh Thụy – lấp lánh như ánh sao, nhưng cũng đầy bí ẩn.
Dân làng đứng trước viên ngọc, không ai biết phải làm gì. Chú Ba đề nghị giao nó cho chính quyền, nhưng bà Hai lắc đầu: “Ông Tâm giấu nó cả đời, chắc hẳn có lý do.” Cuối cùng, họ quyết định chôn viên ngọc cùng ông Tâm, dưới gốc bàng, như một cách giữ bí mật của ông mãi mãi.
Nhưng đêm đó, vài người trong làng thề rằng họ thấy ánh sáng lấp lánh dưới gốc bàng, như thể viên ngọc vẫn đang kể câu chuyện của riêng nó.
