Đề xuất xuất bản lỗi phân tích bổ sung của Điện lực vào giá điện khi chưa xác định được các nguy cơ gây ra dấu hiệu về minh bạch, “không thể mặc định lỗi bao nhiêu – bù nhiều”.
Nếu cộng thêm các khoản lỗi của EV, giá điện sẽ tăng mạnh
Dự thảo sửa đổi Nghị định 72 về cơ chế điều chỉnh giá gây tranh cãi khi đề xuất tính toán lỗi hơn 44.000 tỉ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá điện. Chuyên gia cho rằng, cần tách bạch chi phí hợp lý, không thể mặc định “EVN lỗi bao nhiêu thì bù bấy nhiêu”.
Trao đổi với Năng Lao Động, TS Ngô Đức Lâm – Nguyên Phó Viện trưởng Viện năng lượng (Bộ Công Thương) – cho rằng, trước khi hết, Bộ Công Thương và EVn phải công thức xác định lý do vì sao đưa ra lỗi của EV vào giá điện. Đồng thời, đề xuất Bộ Công thương cần kiểm tra và bố trí nguyên nhân công cụ có thể gây ra lỗi của EV.
Ông lưu ý giá là vấn đề nhạy cảm. Hiện tại, giá bán lẻ điện bình quân đã cao hơn trước – sau nhiều thời gian tăng giá liên tục tạo nên các hộ gia đình khó khăn. Nếu cộng thêm các lỗi này, giá điện sẽ tăng mạnh.
Theo phân tích của ông Lâm, trước khi xem xét bù lỗi, cần xem lại cơ cấu giá điện bình quân. Trong giá điện bình quân hiện nay, tất cả yếu tố tạo nên giá thành đã được đưa vào: từ biến động giá nguyên, nhiên liệu, thời gian giá ngoại tệ, chi phí trả lương cho cán bộ nhân ngành điện, cho đến chi phí truyền tải… Ngay cả phần lợi nhuận cũng đã được tính toán. Do đó, nếu bổ sung thêm lỗi thì phải tính toán lại toàn bộ giá điện quân sự để đảm bảo tính hợp lý.
Ông Lâm cũng cho rằng, giá điện hiện nay đã được ngụy cơ chế thị trường theo quy định của Luật Điện lực, hướng tới cạnh tranh. Nếu giá điện của tài khoản của EV bị lỗi sẽ đi ngược lại quy tắc thị trường, làm cơ chế điều hành.
Đồng thời, ngành điện cần xem xét lại những bất ổn kéo dài trong danh sách giá chính, như biểu hiện tốc độ tiến trình bậc thang vốn nhiều ý kiến kiến trúc phản ứng vì độ lệch quá lớn, tạo ra trạng thái “bù chéo” không hợp lý. Bất chấp điều này vẫn chưa được xử lý triệt để, nay lại đưa ra những vấn đề được xuất ra không đáng tin cậy, chắc chắn sẽ dư luận và người dân không thể chấp nhận.
Bộ công thương sản xuất phần bổ sung lỗi của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá điện. Ảnh: Nguyên Phong
Nghị định chưa mực… đã sửa
Trao đổi với Lao Động, TS. Nguyễn Huy Kế – Thành viên Hội đồng khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam – cho hay, có cơ sở đánh giá tài khoản lỗi hơn 44.000 tỷ đồng của Điện lực Việt Nam.
Lý do hiện nay là giá đầu vào của hệ thống điện có nhiều chức năng khác nhau, trong đó điện gió, điện mặt trời, điện LNG đều cao hơn giá điện bình quân; đồng thời điện lực vẫn phải thực hiện nhiệm vụ cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa, hải đảo…
Nếu không được xử lý, khả năng phát sinh nợ xấu và giới hạn tái sinh đầu tư của EVn là rất lớn. Khi đó, ngân hàng sẽ đánh giá khả năng xảy ra cao hơn, tạo ra sản phẩm tái sinh đầu tư sinh động, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến một quốc gia năng lượng lớn.
Tuy nhiên, dưới góc người dùng tiêu điểm, theo TS. Quyết, khó có thể thông cảm cho việc tính toán toàn bộ lỗi này vào giá bán điện. Người dân mong muốn Điện năng hoạt động hiệu quả, nhưng trên hết phải minh bạch. Vì vậy, cần xác định đâu là tài khoản hợp lý để phân tích bổ sung, chứ không thể mặc định “EVN lỗi bao nhiêu thì bù đủ số” vào giá điện.
Ông Nhấn mạnh, Nghị định 72 vừa được Chính phủ ban hành và có hiệu lực từ ngày 28.3, tức là mới chỉ vài tháng, chưa ráo mực. Thế nhưng, cơ quan tham khảo xây dựng định định là Bộ Công thương chưa tính toán đầy đủ các vấn đề liên quan đến cấu hình cơ giá. Việc đặt ra vấn đề về lỗi củaEVN để nhanh chóng xuất ra đề xuất sửa lỗi cho doanh nghiệp là điều không đạt được.
Thực tế cho thấy, vào thời điểm tháng 7 vừa qua, khi nắng nóng gay gắt, hóa đơn tiền điện của nhiều hộ gia đình đã tăng vọt. Trong bối cảnh đó, nếu EV không đảm bảo minh bạch, không công bố một quy trình hợp lý cho lỗi phân bổ tài khoản thì khó có thể nhận được sự đồng thuận của xã hội. Điều này không chỉ tác động trực tiếp đến đời sống sinh hoạt của người dân mà còn ảnh hưởng đến hoạt động của toàn bộ nền kinh tế.
Làm được điều đó TS. Hãy cho biết, các bộ, ngành cần ngồi lại với nhau để phân tích bạch các tài khoản hợp lý có thể phân tích vào giá điện, đồng thời nghiên cứu và công bố trình bày phù hợp, với tiêu chuẩn hạn chế tối đa hoạt động đến khách hàng, nhất là nhóm dễ dàng nghiên cứu sâu sắc.
Ông cũng lưu ý đây chỉ là giải pháp tình thế. Luật Điện lực sửa đổi đã nêu rõ quy trình hướng tới bỏ cơ chế bù chéo trong giá điện, và điều này cần sớm được phát triển để đảm bảo công bằng giữa các nhóm khách hàng.
Bởi trên thực tế, cơ cấu giá bán điện hiện nay còn nhiều bất hợp lý: khối hộ gia đình đang phải trả giá cao hơn khối sản xuất. Trong khi đó, Nhà nước tài chính giữ giá thấp cho sản xuất để hỗ trợ đầu tư, nhưng phần lớn lợi nhuận lại thuộc về doanh nghiệp FDI, sử dụng tới 70-80% kim ngạch xuất khẩu.
Điều này đồng nghĩa với việc giá rẻ cho sản phẩm sản xuất chủ yếu mang lại lợi ích cho doanh nghiệp nước ngoài, trong khi người dân trong nước phải mang chi phí chênh lệch. Đây chính là nguyên nhân nên bức xúc kéo dài trong dư luận.
“Vì vậy, cần nghiên cứu quy trình hợp lý để từng bước áp dụng cơ chế giá bán điện theo thị trường, đảm bảo vừa minh bạch, vừa hài hòa hòa ích của doanh nghiệp, người dân và cả nền kinh tế”, TS. Nguyễn Huy Nhấn mạnh.
